Eliza
Arterako berreskuratutako gunea
Andetxako Done Mikelen elizako zati batzuk erori egin ziren 2005ean. Gangaren nerbioetako piezaren batek, eurite-garaian ura isurtzen uzten zuten arraildura handiek eta hezetasunek eliza jendearentzako ixtea eragin zuten. Eraikinaren kapera nagusia 1550ean eraiki eta XVIII. mendean zaharberritu zen.
1771n, Agustin Ibarrondo harginak, Sarriako bizilagunak, arkupearen hormak altxatu zituen. 1832an luzitu, berdingidak jarri eta egungo gangaz estali zuten, eta burdinazko balaustreak jarri zizkieten hiru arkuei. Justo Urrestarazu maisuak egin zuen obra eta Pedro Arbizuk forjatu zituen balaustreak.
Birgaitzea, suspertzea
Bere erreferentzia historikoak ezagutzen ez dituen edo balioesten ez dituen herri batek herri izateari uzten dio eta bizitegi-eremu bihurtzen da. Herri txiki bateko eraikinik ikusgarriena eliza da. Hura abandonatzea edo suspertzea herri bat abandonatzearen edo suspertzearen adierazle dira, ez bakarra, baina bai nabarmenena.
Baliteke tenpluak ez izatea jada giza eta erlijio-esperientziaren leku pribilegiatua mendebaldeko gizarte modernoetan, baina memoria historiko, kultural eta estetikoa gordetzen duten espazioak izaten jarraitzen dute. Tenpluetan herri baten historiaren oihartzuna entzuten da, historia erlijiosoarena eta historia profanoarena, biak zirelako bizi izandako eta partekatutako errealitate beraren parte.
Andetxako herriak ezin izan zuen jasan bere kultura- eta bizi- ondarearen galera, eta lanari ekin zion, etengabe hondatzera eta suntsitzera kondenatutako bere eraikin enblematikoena birgaitzeko, bere suspertzearen adierazgarri.
Andetxa herriak ulertu du itxita eta hondamenera kondenatuta dagoen elizak bere bizitzaren eta historiaren galera dakarrela kultura, ondare eta giza ikuspegitik.
Elizak herri txikietako erreferentziazko eraikin gisa galtzen uzteak oroimena gordetzen duen tradizioari uko egitea eta historia egituratu duten kultura- eta bizi erreferenteak galtzea esan nahi du.
Bere iragana hiltzen uzten duen herri batek bere etorkizuna hiltzen uzten du, komunitatea eta herria eraikitzeko behar den jarraitutasuna hausten duelako.
Bizi-ondarea
Elizak herri baten bizitzaren, gozamen eta sufrimenduen, itxaropen eta ahaleginen oihartzuna izan dira; bizitzarako eta heriotzarako, maitasunerako eta adiskidetzerako, kontsolamendurako eta itxaropenerako eremu izan dira.
Elizak arte-eremu pribilegiatuak izan dira, pintura, eskultura, arkitektura, musika eta literaturaren aztarnak pilatzeko lekuak izan dira, garai historiko bakoitzean munduaren, bizitzaren eta gizakiaren ikuspegiak adierazi dituztenak.
Elizetan estilo, bizipen eta sentsibilitate ezberdinak gainditu diren palinpsestoak izan dira, bizirik sentitzen zen belaunaldi bakoitzak bere pausuaren arrastoa utzi nahi zuelako. Aldi berean, espazio erlijioso eta kulturalak izan dira, erlijioa esperientzia pertsonal eta sozialaren funtsezko osagaia zenean.
Sekularizazio-prozesuak, ondoriozko fedearen pribatizazioarekin eta erlijioaren gizarte-garrantziaren galerarekin, elizak hustu egin ditu kultu arrunteko eta bizitza ospatzeko espazio gisa.
Andetxa ez da salbuespena izan. Baina hutsune hori esku-hartze sortzailea eskatzen ari zitzaion bertako jendearen iraganeko eta egungo historiari leialtasuna zor diola sentitzen duenari.
Eliza abandonatua egungo belaunaldien bizipenen eta esperientzien oihartzuna izan liteke eta izan beharko luke, aurreko belaunaldiena izan zen bezala. Artearentzako berreskuratutako espazioa, garai estetikoak bizi ditugulako.
Bide estetikoak, antropologikoki, gizakiaren sakontasunaren esperientzia eta adierazpena egiteko bide ezin hobea irudikatu du, eta gaur egun bizitzaren dimentsio gorenak esperimentatzeko bide pribilegiatua dela dirudi. Iragan ez hain urrunean, tradizioz, erlijiotasunak hartzen zuen eremu hori, edertasuna eta sinesmena uztartuz.
Sentsibilitatea eta edertasuna
Gaur egun, munduaren eta bizitzaren sinesmen eta ikuspegi desberdinen aniztasunak ez du galarazten edertasunaren gozamenean eta sakontasunean bat etortzea, alderantziz.
Sekularizatutako garaietan, giza eta erlijio-mezuak berriz ere oihartzuna izan dezake garai berrien sentikortasunaren berri emango duten eliza-espazioetan, egungo gizakiaren edertasun gorenaren (ez apaingarria soilik) eskaerari hizkera berrituekin erantzunez: plastiko, musikal eta artistikoekin.
Alternatibarik gabeko tenplu abandonatuek herrien kultura- eta bizi-ondarea bertan behera uztea esan nahi dute, batez ere herri txikiena, eta haien historia eta kontakizunak ez dira beste inon kontatuko.
Erronka horri erantzun nahi dio Andetxako Done Mikelen elizako esku- hartze estetikoaren proiektuak.
Arte- eta kultura-ondarea zutik mantentzea, berreraikitzea eta suspertzea balio ukaezina da bere iraganaren suntsipena axolagabe ikusi nahi ez duen, zerbait egitea erabakitzen duen eta abian jartzen den herri batentzat, etorkizunean bizirik iraungo duela modu sortzailean irudikatuz, eta bere baliabide guztiak erabiliz bere elizaren hormak mututu ez daitezen eta egungo eta etorkizuneko belaunaldiei hitz egin diezaieten, iraganeko belaunaldiei hitz egin zieten moduan.
